Οι πρόσφατες φυσικές καταστροφές με τις τραγικές συνέπειές τους έφεραν εκ νέου στην επιφάνεια (από καλοπροαίρετους και μη ανθρώπους) ερωτήματα και παρατηρήσεις του τύπου: ‘’Πού είναι το κράτος;’’ ‘’Δεν υπάρχει σχέδιο’’, ‘’Απέτυχε το επιτελικό κράτος’’ κ.ο.κ.
Οι απόψεις αυτές είναι χαρακτηριστικές ενός απροκάλυπτου ή λανθάνοντος κρατισμού, που παραβλέπει την επιτακτική ανάγκη για ένα σαφώς οριοθετημένο, λειτουργικό και αποτελεσματικό κράτος έναντι ενός εκτεταμένου, παναρμόδιου αλλά πλαδαρού και αναποτελεσματικού κράτους. Ατυχώς, όσο οι άνθρωποι αγνοούν ή λησμονούν αυτή την ανάγκη, θα πρέπει κατά καιρούς και εμείς να επαναλαμβάνουμε τον εαυτό μας.
Το κράτος, όπως άλλωστε και κάθε συλλογικός φορέας αλλά και κάθε άτομο, πρέπει να κάνει τα σωστά πράγματα με τον σωστό τρόπο, και μάλιστα τόσο σε βραχυπρόθεσμο όσο και σε μεσο-μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα. Για να επιτευχθεί αυτό, όπως γνωρίζει κάθε καλός μάνατζερ, χρειάζονται αποσαφηνισμένες αρμοδιότητες και εστίαση στην επίτευξη ορισμένων σημαντικών στόχων, παραλείποντας δευτερεύοντα ή ασήμαντα πράγματα κατ’ εφαρμογή της αρχής ‘’efficient managers do first things first and second things not at all’’.
Στον πυρήνα των κρατικών αρμοδιοτήτων ανήκει, χωρίς αμφιβολία, η ασφάλεια των πολιτών από εξωτερικούς ή εσωτερικούς εχθρούς και από φυσικές ή άλλες (π.χ. υγειονομικές) καταστροφές.
Είναι, επομένως, η ασφάλεια μία βασική απάντηση στο ερώτημα ‘’τί πρέπει να κάνει το κράτος ;’’. Ευθύς μετά ανακύπτει το ερώτημα ‘’πώς και με ποιο τρόπο πρέπει να διεκπεραιωθεί αυτή η αρμοδιότητ;’’. Όπως ισχύει σε πολλές περιπτώσεις, το ‘’πώς’’ είναι δυσκολότερο από το ‘’τί’’. Ασφαλώς στο ‘’πώς’’ περιλαμβάνονται τόσον η αντιμετώπιση ενός κινδύνου, όταν εκδηλωθεί, όσο και η πρόληψή του.
Σε αμφότερα τα θέματα υπεισέρχεται η κρατική αλλά και η ατομική ευθύνη. Το κράτος πρέπει να μεριμνά για την κατασκευή και συντήρηση των αναγκαίων υποδομών (όχι απαραιτήτως με δημόσιες υπηρεσίες αλλά και μέσω ΣΔΙΤ, παραχωρήσεων, διαρκούς εποπτείας, ελέγχων κλπ.) και για μία συνεχώς επικαιροποιημένη ανάλυση διακινδύνευσης με σχέδια δράσης για κάθε πιθανό ή απίθανο σενάριο επέλευσης ενός κινδύνου. Ανάλογη φροντίδα πρέπει – τηρουμένων των αναλογιών – να καταβάλει και κάθε πολίτης.
Πρέπει, για παράδειγμα να μεριμνά για το πού κτίζει το σπίτι του, με ποια δομικά υλικά, να είναι ασφαλισμένο, να διαθέτει κάποια αναγκαία τρόφιμα ή φάρμακα για περίπτωση μίας αιφνίδιας πλημμύρας, πυρκαγιάς, αποκλεισμού λόγω χιονόπτωσης κ.ο.κ. Για όλα αυτά τα ενδεχόμενα πρέπει να είναι προετοιμασμένος και εκπαιδευμένος. Από ποιόν; Μα, από το σχολείο της τοπικής περιοχής, το οποίο, αντί να επιμένει μόνο σε αποστήθιση γνώσεων που εύκολα μπορεί ο καθένας σήμερα να βρει στο κινητό του, είναι ανάγκη να προετοιμάζει και να εκπαιδεύει τους νέους ανθρώπους για τέτοια ενδεχόμενα. Όπως, επίσης, να διδάσκει και, σε κάποιο βαθμό, να παρακολουθεί την κατάσταση και την πρόοδο των εκπαιδευόμενων και σε άλλα σημαντικά θέματα: ατομική υγιεινή, σωστή διατροφή, άσκηση, αποφυγή παχυσαρκίας, καταπολέμηση επιθετικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς, προετοιμασία για την δημιουργία οικογένειας, κλπ.
Ανεξαρτήτως, πάντως, από τις ευθύνες του κράτους και του σχολείου, η ελευθερία – όπως και η δημοκρατία – αποτελεί μία κατάσταση, ένα μέσον, που παρέχει στον καθένα την ευκαιρία, αλλά και το βάρος της επιλογής. Σημαίνει ότι το άτομο, οι ομάδες ατόμων και οι λαοί πρέπει να φέρουν ευθύνη για τις συνέπειες των πράξεών τους και να δέχονται έπαινο ή ψόγο γι’ αυτές. Η ελευθερία και η ευθύνη είναι έννοιες αδιάσπαστες.
Η ατομική ευθύνη, για την πλειοψηφία των ανθρώπων και σίγουρα για την πλειοψηφία των Ελλήνων, είναι μία ελάχιστα δημοφιλής έννοια. Προκαλεί την εχθρότητα αυτών που έχουν ενστερνισθεί την πεποίθηση ότι μόνον οι εξωτερικές συνθήκες είναι οι παράμετροι που ρυθμίζουν την θέση τους στη ζωή ή, ακόμη, και τις συγκεκριμένες πράξεις τους. Η άρνηση της ευθύνης, ωστόσο, οφείλεται σε φόβο που καταλήγει να είναι φόβος της ελευθερίας. Η δυνατότητα να είναι ο καθένας αρχιτέκτων της τύχης του συνεπάγεται μία – όχι ευχάριστη σε πολλούς – συνεχή προσπάθεια, μία σταθερή πειθαρχία που πρέπει να επιβάλει το άτομο στον εαυτό του, αν θέλει να επιτύχει τους σκοπούς του.
Οι σκοποί αυτοί αποβλέπουν στην ικανοποίηση όλης της κλίμακας των ανθρώπινων αναγκών, που, κατά τον A.Maslow, περιλαμβάνουν ανάγκες βιολογικές, ασφάλειας, αγάπης, αυτοπραγμάτωσης κ.α. Μία ευρεία αντίληψη για το ίδιον όφελος περιλαμβάνει την έγνοια και την φροντίδα για τους άλλους. Ο ίδιος ο Adam Smith, στο έργο του ‘’Η Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων’’, γράφει : ‘’Όσον εγωϊστής και αν υποτεθεί ότι είναι κάποιος άνθρωπος, υπάρχουν προφανώς κάποιες αρχές στην φύση του που τον κάνουν να ενδιαφέρεται για τις τύχες των άλλων και καθιστούν την ευτυχία τους αναγκαία γι’ αυτόν, αν και ουδέν αποκομίζει από το γεγονός αυτό, πέραν από την ευχαρίστησή του να το βλέπει’’.
Το μάθημα από τις φυσικές και άλλες καταστροφές που έπληξαν την χώρα μας κατά το τελευταίο διάστημα είναι για μεν την κυβέρνηση να επικεντρωθεί στα μεγάλα και σοβαρά έργα που πρέπει να επιτελέσει, μεταξύ των οποίων υψίστης προτεραιότητας είναι η αναβάθμιση της κρατικής μηχανής και η ασφάλεια των πολιτών, για δε τους πολίτες να αναλάβουν το μερίδιο της ευθύνης που τους αναλογεί για τις ατομικές τους υποθέσεις.
Η συμφιλίωση της κρατικής με την ατομική ευθύνη είναι βασικό συστατικό της προόδου και της ευημερίας κάθε κοινωνίας. Ας θυμηθούμε ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, λίγο μετά την υπογραφή της συνθήκης προσχώρησης της Ελλάδας στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα το 1979, είχε ερωτηθεί εάν, κατόπιν της εξέλιξης αυτής, ήταν αισιόδοξος για το μέλλον της χώρας και του λαού μας. Η απάντησή του ήταν : ‘’Ένας φιλόσοφος έχει πει ότι το μέλλον ενός λαού είναι αβέβαιο, γιατί κατά βάση εξαρτάται από τον ίδιο’’ …
