Η αλήθεια είναι ότι ζούμε σε έναν κόσμο μοιραζόμενης ισχύος, στον οποίο δεν υπάρχουν οργανισμοί, επιχειρήσεις, κοινωνίες ή κράτη που να ελέγχουν πλήρως τη μοίρα τους.
Οι παράγοντες που προκαλούν διαρκείς αλλαγές (change drivers), πολιτικοί, οικονομικοί, τεχνολογικοί, κοινωνικοί, περιβαλλοντικοί, μας οδηγούν σε αυξανόμενη αλληλεξάρτηση. Πρόκειται για μία πραγματικότητα που πολλοί πλέον κατανοούν, λιγότεροι όμως γνωρίζουν πως να την διαχειριστούν.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ραγδαίων αλλαγών οι ηγέτες δημόσιων αλλά και ιδιωτικών φορέων χρειάζεται να βελτιώνουν την ικανότητα επιρροής προς τα έσω και προς τα έξω με την ανάπτυξη ηγετικών χαρακτηριστικών και δεξιοτήτων που περιληπτικά μπορούν να χαρακτηρισθούν ως ‘’ήπια δύναμη’’ (soft power). Σε αντίθεση με την, πολιτική ωμής στρατιωτικής ή οικονομικής ισχύος, η ήπια δύναμη δημιουργεί συμπάθεια ή αποδοχή για κράτη και κοινωνίες μέσω πολιτικών αξιών (δημοκρατικά ιδεώδη, σεβασμός ανθρώπινων δικαιωμάτων, ανεξαρτησία θεσμών απονομής δικαιοσύνης και ενημέρωσης), πολιτιστικών δραστηριοτήτων, πειστικής επιχειρηματολογίας, συνεπούς συμπεριφοράς και επηρεασμού διά του παραδείγματος.
Αναδεικνύεται έτσι η σημασία μιας νέας μορφής νοημοσύνης, της πολιτικής νοημοσύνης (political quotient, PQ) η οποία ακριβώς είναι η ικανότητα στρατηγικής διάδρασης σε έναν κόσμο όπου κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και κοινωνίες μοιράζονται την ισχύ για τη δημιουργία ευημερίας και καλύτερων συνθηκών ζωής σε παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Η πρόκληση για τους πολιτικά νοήμονες ηγέτες είναι να περιορίσουν την εστίαση στις βραχυπρόθεσμες εντυπώσεις, να μειώσουν το χάσμα ανάμεσα στη ρητορεία και την παραγωγή αποτελεσμάτων και να εφαρμόσουν πολυδιάστατες δράσεις και μεταρρυθμίσεις, που αφορούν πλήθος ενδιαφερόμενων μερών αποφέροντας διατηρήσιμα οφέλη ει δυνατόν για το σύνολο της κοινωνίας.
Περιληπτικά η πολιτική νοημοσύνη αποτελείται από τα εξής συστατικά στοιχεία :
- Προσανατολισμός στο μέλλον, ικανότητα να βλέπει μπροστά, να προβλέπει τις ανάγκες των πολιτών και να δημιουργεί ιδέες, δομές και διαδικασίες για να ανταποκρίνεται στις ανάγκες αυτές, συνεργαζόμενος κάθε φορά με τους κατάλληλους εταίρους.
- Άσκηση επιρροής, ικανότητα δημιουργίας σχέσεων και επηρεασμού των ενδιαφερόμενων μερών με σκοπό τη δημιουργία συνθηκών και αποτελεσμάτων θετικών για όλους.
- Ενσυναίσθηση δηλ. ικανότητα να μπαίνει κανείς στη θέση των άλλων, να κατανοεί τα συναισθήματα, τα κίνητρα, τις προσδοκίες και τις ανησυχίες τους, πράγμα που μειώνει ή εξουδετερώνει πιθανούς κινδύνους και λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο ως λιπαντικό στα γρανάζια πολύπλοκων σχέσεων μεταξύ φορέων και ατόμων με διαφορετικούς χαρακτήρες, αντιλήψεις και κουλτούρες.
- Ευελιξία με στοχοπροσήλωση, ικανότητα ταχείας και πλήρους ανταπόκρισης σε απαιτητικές, ραγδαία μεταβαλλόμενες καταστάσεις, με σωστή αξιολόγηση του πότε πρέπει να είσαι προσαρμοστικός και διακριτικός και πότε άκαμπτος και απόλυτα εστιασμένος.
- Εμπιστοσύνη, που βασίζεται σε αμοιβαία κατανόηση και δημιουργεί προβλεψιμότητα, ως αποτέλεσμα σταθερής, έντιμης και συνεργάσιμης συμπεριφοράς. Έχει προσφυώς λεχθεί ότι ‘’το να σε εμπιστεύονται αποτελεί μεγαλύτερο κομπλιμέντο από το να σε αγαπούν’’.
Όλα αυτά τα επιθυμητά χαρακτηριστικά, προφανώς, είναι σπάνιο να απαντούν στο πρόσωπο ενός ηγέτη, γι’ αυτό οι όντως πολιτικά νοήμονες ηγέτες αποτελούν είδος ουσιώδες εν ανεπαρκεία. Αν περιορισθούμε στο ελληνικό κράτος από τη σύστασή του μέχρι σήμερα, τέσσερις ή πέντε μπορεί επάξια να διεκδικήσουν τον χαρακτηρισμό αυτό. Δεν χρειάζεται να τους αναφέρουμε ονομαστικά, έχουν αφήσει άλλωστε το αποτύπωμά τους ανεξίτηλο στην ελληνική ιστορία.
Είναι, όμως, σημαντικό η πολιτική νοημοσύνη να συνοδεύεται από μία οραματική διάθεση, έναν υψηλό σκοπό, η επίτευξη του οποίου είναι ικανή να αλλάξει προς το καλύτερο ένα κράτος, μία κοινωνία. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, για παράδειγμα, συνέλαβε εγκαίρως το όραμα ένταξης της Ελλάδας στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και ευτύχησε να συμβάλει αποφασιστικά στην υλοποίησή του. Σήμερα οι μεγάλοι στόχοι φαίνεται να εκλείπουν ή, στην καλύτερη περίπτωση, να αφορούν σε βελτιώσεις περιορισμένης εμβέλειας. Υπάρχουν, όμως, και εξαιρέσεις.
Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα από πρόσφατη ομιλία ενός θαρραλέου πολιτικού ηγέτη : ‘’ … Οι λειτουργίες του κράτους πρέπει και πάλι να περιοριστούν στην υπεράσπιση του δικαιώματος στη ζωή, την ελευθερία και την ιδιοκτησία. Οποιαδήποτε άλλη λειτουργία αναλαμβάνει το κράτος θα αποβεί τελικά σε βάρος του θεμελιώδους ρόλου του και αναπόφευκτα θα οδηγήσει στον ‘’πανταχού παρόντα Λεβιάθαν’’, από τον οποίο υποφέρουμε όλοι σήμερα … Πρέπει για άλλη μια φορά να ενστερνισθούμε την τελευταία ιστορικά δικαιωμένη άποψη για την οικονομική και κοινωνική επιτυχία. Αυτή είναι το μοντέλο της ελευθερίας. Να επιστρέψουμε στον φιλελευθερισμό … Τελικά, αυτό που προτείνω είναι να κάνουμε ξανά τη Δύση σπουδαία (‘’Make the West Great Again’’) σήμερα’’. (Ομιλία του Προέδρου της Αργεντινής Javier Milei στο World Economic Forum, Davos Ελβετίας, 23/01/2025).
Στον αντίποδα αυτού του είδους ηγετών βρίσκονται – και, δυστυχώς, ο αριθμός τους αυξάνεται – ηγέτες ή, ορθότερα, ηγεμόνες που διακατέχονται από απέραντη αλαζονεία και ναρκισσισμό και δίνουν λογαριασμό μονάχα στον καθρέφτη τους. Βασικό μέσο για την επίτευξη των στόχων τους θεωρούν την πρόκληση φόβου στους αντιπάλους τους. Διακατεχόμενοι από μία αίσθηση χαμένου αυτοκρατορικού μεγαλείου φέρονται επιθετικά και περιφρονητικά ακόμη και έναντι ιστορικών συμμάχων τους και αγνοούν ότι η χώρα τους, που φιλοδοξούν ‘’να καταστήσουν μεγάλη ξανά’’, έχει ήδη εισέλθει σε πορεία συρρίκνωσης της ηθικής ακτινοβολίας και της πολιτικής επιρροής της.
Τους αυταρχικούς νάρκισσους φιλοδοξούν να μιμηθούν μικρότερης εμβέλειας λαϊκιστές πολιτικοί, οι οποίοι μπροστά σε κάθε αναφυόμενο πρόβλημα ακολουθούν μία στάση αρεστή, κατά την αντίληψή τους, σε πλατιές μάζες ανθρώπων και, επομένως, ικανή να τους επιφέρει βραχυπρόθεσμα πολιτικά οφέλη. Στην ακραία μορφή τους δεν διαφέρουν από τους τσαρλατάνους του Μεσαίωνα, οι οποίοι προσποιούνταν ότι είχαν μαγικές ικανότητες ή γνώσεις σχετικά με τη θεραπεία ασθενειών.
Οι τσαρλατάνοι πολιτικοί, αμαθείς ή ημιμαθείς οι ίδιοι, ισχυρίζονται με έπαρση ότι διαθέτουν απλές, θαυματουργικές λύσεις για κάθε πρόβλημα (συνταξιοδοτικό, ιατρικό, νομικό, κοινωνικό, οικονομικό, εθνικό) και το μόνο που χρειάζεται να κάνουν οι αφελείς ψηφοφόροι είναι να τους εμπιστευθούν. Τα αποτελέσματα όμως που επιφέρουν οι τσαρλατάνοι όταν αποκτούν πολιτική ισχύ, όπως προκύπτει από την παλαιότερη και την πρόσφατη ιστορία, είναι πάντοτε πικρά.
